Томоохон зах зээлийн уналтууд - 1987 оны хямрал

Хэзээ: 1929 оны 10 сарын 21,24,29

Хаана: Америкийн нэгдсэн улс

Оргилоос ёроол хүртлэх зах зээлийн уналтын үр дүн: 508,32 нэгж 22,6% буюу өөрөөр 500 тэрбум доллар нэг өдөрт үгүй болсон юм. Энэ нь түүхэн дэх нэг өдрийн хамгийн их хувиар унасан уналт байлаа.

Тойм: Энэ хямралыг хүн бүр таамаглаж байсан боловч тайлбарлаж чадаагүй юм. Учир нь ерөнхийлөгч Franklin D. Roosevelt ийн захирамжласан Америкийн “Хамгаалалт ба Солилцооны Комисс”ийн ажил байлаа.  Хамгаалалт ба Солилцооны Комисс нь залилан мэхэлт ба цаашдын хямралаас сэргийлэх, дайны дараах Хөрөнгийн зах зээлийн хэвийн үйл ажиллагаанд нөлөөлөх болон эцэст нь 1960аад онд туршилтын хөрөнгө оруулагчдыг зах зээлд эргүүлэн татах юм. 

Хамгаалалт ба Солилцооны Комисс хөрөнгө оруулагчдад шаардлагатай мэдээллийг өгсөн хэдий ч тэдний бодлыг засч чадаагүй юм. 60 болон 70аад оны эхээр хөрөнгө оруулагчид компаний үнэ цэнийг харалгүй харин нээлттэй зураг, тодорхойлж байсан мэргэжлийн хэллэгийг сонирхон байв.Дараах төрлийн хэт-сайжруулсан компний тэмдэглэл нь олны анхаарлыг татаж байлаа.

“Сансрын нэгдлийн цогц нийлмэл чанар нь шинэ төрлийн органик нэгдлүүдийг бий болгодог бөгөөд энэ нь эко системд чухал нөлөөтэйгээс гадна сарны бүтцийн өөр төрлийн синерги буюу нэгдмэл чанар үүсгэнэ. Энэ загвар нь үүнийг сайжруулан хөгжүүлэх суурь болж байгаа юм.”

Эдгээр тайлбар тодорхой биш  байсан хэдий ч  хөрөнгө оруулагчид ямар ч аргаар хамаагүй илүү дээр санаа үзүүлэх эдгээр компаниудад толгой нь эргэсэн байв.
Хамгаалалт ба Солилцооны Комисс ямар ч үед амжилт гаргах боломж адил өөрөөр хэлбэл хөрөнгөгүй болсон ч ил тод байх нөхцлийг компаниудаас шаардаж байлаа.  Гэвч хөрөнгө оруулагчид эдгээр компаниудын чадамжинд үргэлжлүүлэн итгэж байв. Энэ нэмэгдэж буй хандалага нь олон удаа давтагдсан төлбөрийн чадваргүй байдал болон цохилтуудыг үл харгалзан шунасан-санхүүгийн хэрэгслийн алтан үр нь болсон том корпараци/конгломерат/ болон хяналтын хувьцаа залгигчдын үеийн 80аад онд үргэлжлүүсэн юм. “Шинэ эдийн засаг”-ийн математикаар бол энгийн өсөлттэй байгаа бусад компаниудаас пүүсүүд хамаагүй илүүгээр буюу итгэгч зэргээр өсөн нэмэгдэх болно.

Хамгаалалт ба Солилцооны Комисс  хуурамч IPO,  конгломератын захирлыг зогсоож чадахгүй, тиймээс 80аад онд зах зээл бүх талаараа эрчээ сулруулалгүй өссөн.Байгууллагын хөрөнгө оруулагчид болон том хамтын сан тэдгээрийн хараат хөтөлбөрт аралжаа нь өсч байсан. Тэдний дунд “ Хэрэв хувьцаа чинь өсөлттэй үед өгөөжөө өгөхгүй бол өөр нэгийг хай” гэдэг үг амны уншлага болоод байлаа.

1987 оны эхээр  Хамгаалалт ба Солилцооны Комиссийн мөрдлөгө бодлогогүй үйлдэл нь худалдааны гишүүдтэй тулгарсан. Ихэнх гишүүд WALL STREET болон түүний болгоомж ажиглалтынх нь гол санааг мэдсэн. Гэвч Хамгаалалт ба Солилцооны Комиссийн судалгааны хориг нь хөрөнгө оруулагчдыг бухимдуулсан юм. 10 сард хөрөнгө оруулагчид шударга бус тоглоомоос гарахаар шийдсэн ба бондуудын эсвэл зарим тохиолдолд өндөр эрсдэлтэй бондийн/ Junk bond/санал болгосон илүү тогтвортой орчин луу орохоор шийдсэн.

Хүмүүс бөөнөөрөө зах зээлээс гарч эхлэж компьютерийн программууд сөнөж эхэлсэн юм.  Программууд хувьцааны алдагдлаас зайлжсхийж DOT ,NYSE комьютерийн системд зарах захиалга явуулж байв. Энэ агшин зуурын дамжлагаар их хэмжээний зарах захиалга DOT-хэвлэгчид овоорон үүнээс шалтгаалан зах зээлийн систем хожимдон бүх түвшний хөрөнгө оруулагчид орхин гарж байлаа.

Мал сүрэг мэт үймээн самуун хүмүүсийн дунд эхлэн үнэ огцом унаж DOW-ын 508.32 нэгж буюу 22,6% өөрөөр хэлбэл 500 тэрбум доллар огцом унан ууршин алга болов.Аз болоход Холбооны шинэхэн дарга Alan Greenspan ойр орчымхоо зогсонги байдлыг даван туулахад нь туслан аралжааны болон хөрөнгө оруулалтын банкы төлбөрийн чадваргүй байдлыг саатуулсан. Зах зээл эдгэрснээр хэрэв зах зээл өөр түвшин рүү холбирч орсон бол “хөтөлбөрт арилжаа”-г болиулан холбоог цуцлан зарим энгийн цэвэрлэгээ хийгдсэн болно.

Орчуулсан: С. Мөнхтүшиг